Pregonta - E s’italianu candu fut intrau in s’ísula?
Arrespusta - Cun s'acórdiu de Londra de su 1718 s'ísula fut passada a is Savóia fadendiddus bessiri de ducas chi fiànt urreis ca sa Sardínnia teniat su status de rennu.
Po nai sa beridadi sa Sardínnia dda iant pròpiu arregallada, ca fut una de is pedinas chi serbiat po is medas echilíbbrius polítigus de s’Europa. Ancora una borta is sardus fiant stétius sugetus passivus de sa sorti insoru. Is Savóia, mancai a cuaddu donau no si sceberit pilu, iant trigau a si pigai pensamentu po sa Sardínnia ca iant ai bófiu calincuna àtera regioni prus arrica che sa Sitzília o sa Lombardia. Crosidadosu, est su fatu contau de Lamàrmora in su biaxi in Sardínnia de sa primu perra de su 1800, candu ddi fut incapitau de nci atafai in sa bidda de Alà e inní iat dépiu batallai cun su síndigu abbetiosu ca no arreconnosciat una ordinàntzia de su visurrei sabàudu e primau (offeso), si boliat chesciai (lamentarsi) cun Madrid. Duncas medas mancu scidiant giai cent’annus infatu de s'urrei nou.
Bessius tot’unu cun s'arrestu de sa penísula italiana, cun s'italianu língua ufitziali, medas fueddus funt intraus o intrendu in sa língua sarda.
Custa est in pagus fueddus, tallendu a mannu meda, sa língua sarda arresurtada de is tzivilidadis chi si funt aposentadas e ant abbitau s’ísula me is sèculus: nuraxina, cartaginesa, romana, vàndala, bizantina, giudicali-pisana, cadelana, spanniola, savóia, italiana.
P - Balla stória longa tenit sa língua nosta. Medas nant ca su sardu est sempri prus italianitzau…
A - Oi is médius de comunigadura, arràdiu e televisioni prus de totu, funt fadendu intrai medas fueddus italianus po nomenai ainas, strepus e ordíngius (strumenti, atrezzi, congegni) de sa modernidadi: telèfunu, màchina, mancai calincunu bèngiat deretu de s'inglesu cumenti at fatu s'italianu de su restu: computer, mouse e aici sighendu. Calincunu linguista po is fueddus nous, de sa modernidadi, po is neologismus, proponit de ddus fai nasci de aintru de sa língua sarda etotu: computadora, telefuneddu invècias de telefoninu po nai, de s'ora chi inu est sufissu de sa língua italiana e eddu de sa sarda. Àterus esémpius tanti po ndi tenni un'idea est de nai paperi de imbírdiu invècias de carta vetrada, paperi de forru in logu de carta da forno o apustiscola invècias de doposcuola e aici sighendu. Pighendu duncas sufissadura, prefissadura e cumponidura de su sardu po chi diaveras sa língua sarda no bessat dialetu sbisuriau, snaturalizzato, de sa língua italiana.
P - Ma esistint sardus medas o nou?
A - Oi sa língua sarda est formada de duas/tres bariedadis mannas: Campidanesu, e Logudoresu/Nugoresu, is diferéntzias intra de custas bariedadis nci funt de sèculus medas, finas de s'edadi mesuevali seguramenti.
Su campidanesu est fueddau o cumpréndiu in totu su sud de s’ísula, finas a susu de Aristanis, parti manna de s’Ollasta/Ogiasta (Ogliastra), foras de Carloforte. Funt unus 900 milla is chi bivint in s'area linguística campidanesa chi fueddant, o cumprendinti sceti, su sardu.
Su logudoresu-nugoresu est s'àtera bariedadi manna de língua sarda, si fueddat in totu su nord de s’ísula foras de parti de sa Gaddura, Tàtari e S’Alighera (Alghero).
Is macro-bariedadis tenint prus suta-bariedadis. Su campidanesu chi fueddaus innoi in campidanu de mesu (medio campidano) est sa suta-bariedadi ocidentali e est spainada meda.
Innoi no pigaus arremoni de is àteras fueddadas de s'ísula ca no podint essi linguisticamenti e scentificamenti acostadadas a sa língua sarda mancai tochit a nai cun craresa ca cussas puru essendi línguas de comunidadi minescint sa própiu dinnidadi.
P - Ma insaras su campidanesu est prus spainau de su logudoresu
A - No sceti su campidanesu est prus spainau faci a s'àtera macro-bariedadi, ma is suta-bariedadis funt meda acanta de pari, tanti est ca aintru de su domíniu linguisticu campidanesu si cumprendeus totus meda beni a pari, cun d-una unidadidi linguistica manna meda diaveras, est su logu paris, la pianura, chi at agiudau su fenòmenu.